Niedziele i święta powinny być dla pracowników czasem wolnym, przeznaczonym na odpoczynek i regenerację. To założenie brzmi bardzo optymistycznie, ale niestety jest niemożliwe. Każdy zdaje sobie sprawę, że w wielu zawodach praca w tym czasie to norma. Mając to na uwadze, ustawodawca w art. 15110 Kodeksu Pracy podaje, kiedy praca w niedziele i święta jest dozwolona:
-
w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
-
w ruchu ciągłym,
-
przy pracy zmianowej;
-
przy niezbędnych remontach;
-
w transporcie i w komunikacji;
-
w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
-
przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób;
-
w rolnictwie i hodowli;
-
przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
-
zakładach świadczących usługi dla ludności
-
gastronomii,
-
hotelach i pensjonatach,
-
jednostkach gospodarki komunalnej,
-
zakładach opieki zdrowotnej,
-
innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
-
jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
-
zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku;
-
w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta (tzw. praca weekendowa, np. wykonywana w centrach handlowych);
-
przy wykonywaniu prac:
-
polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej odbieranych poza terytorium Polski, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi są u niego dniami pracy
-
przy wykonywaniu pracy zapewniających możliwość świadczenia tych usług.
Jak widać, lista ta jest całkiem długa. Pracownik nie jest jednak bardzo „poszkodowany” w stosunku do świadczących pracę w dni powszednie, ma bowiem pewne uprawnienia w związku z byciem do dyspozycji pracodawcy w czasie, gdy inni odpoczywają.
Najpierw jednak warto dowiedzieć się które dni są ustawowo wolne. Ustawa o dniach wolnych od pracy z dnia 18 stycznia 1951 r. stanowi, że pracownik jest co do zasady wolny od obowiązków służbowych w następujące dni:
-
1 stycznia – Nowy Rok
-
6 stycznia – Święto Trzech Króli,
-
pierwszy dzień Wielkanocy,
-
drugi dzień Wielkanocy,
-
1 maja – Święto Pracy,
-
3 maja – Święto Konstytucji Trzeciego Maja,
-
pierwszy dzień Zielonych Świątek,
-
Boże Ciało,
-
15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny, Święto Wojska Polskiego,
-
1 listopada – Wszystkich Świętych,
-
11 listopada – Święto Niepodległości,
-
25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
-
26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia.
Obecnie wiele kontrowersji w sprawie dni wolnych od pracy wywołuje ustawa o ograniczeniu handlu w niedzielę i święta oraz w niektóre inne dni z dnia 10 stycznia 2018 r. Od czasu jej obowiązywania, czyli od 1 marca 2018, liczba niedziel, w które handel jest dozwolony, była stopniowo ograniczana. Obecnie, w roku 2020 są to:
-
26 stycznia 2020
-
5 kwietnia 2020,
-
26 kwietnia 2020
-
28 czerwca 2020
-
30 sierpnia 2020
-
13 grudnia 2020,
-
20 grudnia 2020
Jest ich więc niewiele. Art. 6 § 1wspominanej ustawy wymienia co prawda aż 32 wyjątki od zakazu, jednak nie zmienia to faktu, że znaczna część społeczeństwa (48,9 % wg badań przeprowadzonych przez agencję Havas Media w lutym 2020 r.) jest niezadowolona z ograniczeń wprowadzonych przez ustawodawcę.
Wracając do uprawnień przysługującym pracownikom za wykonywanie obowiązków służbowych w niedziele i święta, warto na wstępie zaznaczyć, że czas pracy w tych dniach liczony jest od godziny 6:00 rano danego dnia do godziny 6:00 dnia następnego. Pracodawca może ustalić inny system liczenia godzin. Należy również pamiętać, że doba pracownicza nie jest równa dobie kalendarzowej.
-
DNI WOLNE
Pracownikowi świadczącemu pracę w tym czasie przysługuje inny dzień wolny od pracy:
-
W zamian za pracę w niedzielę – w okresie 6 dni poprzedzających ją lub po niej następujących; jeśli nie jest to możliwe we wskazanym terminie – do końca okresu rozliczeniowego (minimalnie trwa on 4 tygodnie, maksymalnie 12 miesięcy – zależy to od systemu pracy)
-
W zamian za pracę w święto – w ciągu okresu rozliczeniowego
-
DODATKOWE WYNAGRODZENIE
Jeśli we wskazanych wyżej terminach pracownik nie może wykorzystać przysługującego mu dnia wolnego, ma prawo do dodatkowego wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w święto (100% wynagrodzenia za daną godzinę)
Podsumowując: co do zasady za pracę w święto przysługuje wolny dzień, a jeśli pracownik nie może go wykorzystać w okresie rozliczeniowym (np. w związku ze wzmożoną produkcją w zakładzie pracy) – dodatkowe wynagrodzenie. Nie jest możliwe skorzystanie z obu opcji jednocześnie!
Godziny nadliczbowe
Praca w niedziele i święta jest traktowana jako klasyczne osiem godzin i na tej podstawie jest obliczane prawo do dnia wolnego. Jeśli więc pracownik wykonywał swoje służbowe obowiązki dłużej, każda kolejna godzina pracy jest traktowana jako praca w godzinach nadliczbowych, za którą należy się dodatkowe wynagrodzenie wg przepisów dotyczących dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych.
Np. pracownik pracował w niedzielę 11 godzin. Za przepracowanie 8 godzin należy mu się dzień wolny (albo we wskazanych przypadkach wynagrodzenie, jak było wspomniane wcześniej), a za 3 godziny – dodatek. W przypadku pracy niedziele i święta wynosi on 100% stawki wynagrodzenia.
Na pisemny wniosek pracownika, pracodawca może mu udzielić czasu wolnego od pracy, w tym samym wymiarze co liczba przepracowanych nadgodzin. Pracodawca może tak uczynić także bez wniosku, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba godzin nadliczbowych. Dodatek wynagrodzenia, jak można się domyślić, wtedy nie przysługuje.Warto pamiętać, że liczba nadgodzin nie może przekraczać 150 godzin w roku kalendarzowym, jeśli wynikają one ze szczególnych potrzeb pracodawcy. Ważna uwaga dotycząca pracy w niedziele- pracownik ma prawo do jednej wolnej niedzieli w ciągu 4 tygodni pracy. Nie dotyczy to zatrudnionych w systemie pracy weekendowej – z jej charakteru wynika, że praca będzie wykonywana w niedziele i pracownik decydujący się na taki tryb musi mieć tego świadomość.
A co z pracownikami wyznań innych niż rzymskokatolickie, którzy mają swoje święta i chcą je obchodzić zgodnie z wymogami ich religii? W takim przypadku mogą zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie dnia (lub dni) wolnego. Jest on obowiązany uwzględnić wniosek, jeśli został złożony co najmniej 7 dni przed planowanym dniem wolnym.
Pracownik musi jednak odpracować ten dzień bądź dni, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia.
Należy pamiętać, że zasady te obowiązują zatrudnionych na podstawie umowy o pracę (na czas nieokreślony, określony albo próbny), gdyż tylko do takiej formy stosunku pracy odnoszą się regulacje Kodeksu Pracy. Do pracujących na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenia i o dzieło) mają zastosowanie przepisy Kodeksu Cywilnego.
Patrycja Cichoń
Asystent prawny